Het einde van de coronapandemie is helaas nog lang niet in zicht. Daardoor werd de jaarlijkse viering van de Indonesische onafhankelijkheidsdag dit jaar op een hele sombere manier gevierd. De Indonesische Ambassade in Den Haag had alleen met een beperkt aantal personeelsleden deze ceremonie herdacht.
Maar om de geest van deze viering te blijven huldigen, deel ik het verhaal van iemand die de strijd voor onafhankelijkheid heeft mee gemaakt. Hierdoor hoop ik dat Indonesië zich altijd bewust is van de helden die voor haar vrijheid heeft gestreden. Een land die respect en eergevoel heeft voor deze helden zal zich ontwikkelen tot een volwaardige natie met integriteit.
Indonesische veteraan overleed in Nederland
Na het lezen van een artikel gepubliceerd door de Indonesische ambassade in Den Haag op 26 mei 2018 met als titel (vertaald): “Militair eerbetoon voor de Indonesische overleden veteraan in Nederland”, was ik gefascineerd om meer te weten te komen over deze persoon.
Op de crematie bracht de ambassadeur I Gusti Agung Wesaka Puja met een militair eerbetoon het laatste afscheid, ook namens het Indonesische volk. Een rood-witte vlag werd overhandigd aan de weduwe ter nagedachtenis van de waardige en belangrijke rol die deze man heeft vervuld voor de soevereiniteit van Indonesië.
Mijn fascinatie bracht mij naar nieuwsgierigheid. Wie is deze Indonesische veteraan die in Utrecht is overleden. Zijn dochter Yanti Kusumanto vertelde het verhaal over haar vader, Kusumanto Purbosiswoyo. Het verhaal achter deze veteraan bleek een persoon die met waardigheid zijn land en de mensheid heeft gediend. Door de liefde voor zijn land belandde hij op het slagveld om de onafhankelijkheid van Indonesië te verdedigen. En met de passie voor de wetenschap raakte hij geïnteresseerd in de sterrenkunde.
De geboorte van de Indonesische Republiek
Kusumanto Purbosiswoyo, geboren op 3 februari 1929 in Yogyakarta, had altijd de ambitie om zich in te zetten voor het onderwijs. Vlak na de geboorte van de Indonesische Republiek was hij ervan overtuigd dat de wederopbouw van een natie het beste gaat via onderwijs en kennis. Hij werd leerkracht bij de Taman Dewasa school in Yogyakarta. Vervolgens werd hij aangewezen als directeur van de Christelijke middelbare school in Kebumen, Centraal Java. Op deze school leerde hij zijn aanstaande vrouw kennen, ze was de oprichter en een lerares van de school.
Het gevoel van nationalisme groeide aanzienlijk toen de Indonesische onafhankelijkheid op de proef werd gesteld. Kusumanto stortte zich op het slagveld om de onafhankelijkheid van zijn land te verdedigen. Hij sluitte zich aan bij de militaire academie waar hij de opdracht kreeg om het volksverzet te trainen voor de eerste Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog in 1947. In de tweede Onafhankelijkheidsoorlog van 1949 was hij betrokken in het gewapende ondergrondse verzet. De groep die hij leidde maakte deel uit van het civiele verzet in samenwerking met de militairen van de republiek, genaamd Wherkreise III, die in de omgeving van Yogyakarta opereerde onder leiding van voormalig president Soeharto. Op dat moment was Soeharto luitenant-kolonel die het bevel had over de strijdkrachten van de republiek onder generaal Soedirman. Daarnaast maakte Kusumanto ook deel uit van de bekende slag van ‘Serangan Umum 1 Maret 1949’ (Algemeen Offensief op 1 maart 1949) samen met zijn troepen genaamd de Garuda Kurda (Prawirodirjan).
Indonesische nationalist en zijn carrière als astronoom
Na afloop van deze slopende strijd beseften de strijders dat ze snel in actie moesten komen om hun eigen (persoonlijke) toekomst op te bouwen. In deze periode wilde Kusumanto zijn academische carrière opnieuw oppakken. In 1953 ging hij sterrenkunde studeren aan de Technische Hogeschool te Bandoeng (het huidige Institut Teknologi Bandung, ITB). Tijdens zijn studie trouwde hij en hun eerste dochter werd in deze periode ter wereld gebracht.
Onder de academische leiding van professor van Albada behaalde Kusumanto als eerste Indonesiër zijn diploma in sterrenkunde. Van Albada was op dat moment directeur van het Bosscha Observatorium in Lembang en benoemde Kusumanto als assistent sterrenkundige. Hij woonde samen met zijn familie in het Bosscha huizencomplex. Kusumanto heeft een belangrijke rol gespeeld in het verbeteren van het driving-mechanisme van de Bamberg telescoop die tijdens de Tweede Wereldoorlog beschadigd werd.
Een beurs van de USAID en de VN heeft hem de kans gegeven om aan de Case Institute of Technology in Ohio, de Verenigde Staten, te promoveren. In 1963 heeft hij zijn doctorale graad behaald met de dissertatie: ‘Correcting photographic magnitudes due to background irregularities in the photographic plates’. Terugkomend uit de VS werd hij docent astrofysica aan de ITB. Hij was geliefd bij mensen die voor hem werkte, maar het waren geen makkelijke tijden. De nasleep van de roerige verzettijden vormde een onrustige sociaal-politieke samenleving.
De net geboren republiek bracht veel angst, wantrouw en beschuldigingen tussen de verschillende etnische bevolkingsgroepen. Het was een onzekere tijd voor de nieuwe soevereiniteit. Er heerste een machtsconflict in de bevolkingsgroepen. Dit leidde tot plunderingen, groepen die tegen elkaar uitgespeeld werden en moorden vonden plaats. Vooral voor de mensen met Nederlandse of Europees bloed hadden het moeilijk. Hun leven veranderde drastisch. Indonesische onderdanen waren opstandig en vijandig tegen hun Europese bazen..
De hoop voor een betere relatie tussen Indonesië en Nederland na de soevereiniteitsoverdracht
De goede samenwerking tussen professor van Albada en Kusumanto werd nagenoeg beïnvloed door deze nare situatie. Tijdens de macht van Soekarno in de jaren ‘60 moesten alle westerse mensen uit Indonesië vertrekken en dus ook de familie van Albada. Zelfs nadat Kusumanto lang in Nederland had gewoond, was er geen mogelijkheid voor ontmoeting. Zoals voor veel gerepatrieerden van Europese afkomst was deze tijd een zeer pijnlijke periode. Zo pijnlijk dat sommige van deze mensen niks meer met Indonesië te maken wilden hebben. De kloof tussen van Albada en Kusumanto was voor laatstgenoemde een teleurstelling. Volgens Yanti heeft het imago van haar vader als een nationalist een invloed gespeeld op deze kloof, terwijl Kusumanto altijd hoopte dat er na de oorlog en de soevereiniteitsoverdracht geen gevoel van vijandigheid zou zijn tussen alle betrokken partijen.
Tijdens het Soekarno-regime werd Kusumanto in 1963 aangewezen als hoofd van het nieuwe onderzoeksinstituut LAPAN, een soortgelijk lucht- en ruimtevaartagentschap zoals NASA in de VS en ESA in Europa. Maar na de machtsovername door Soeharto in 1965, bemoeilijkten de politiek-economische omstandigheden de financiële situatie van LAPAN voor het plegen van onderzoek. Hierdoor zocht Kusumanto een nieuwe uitdaging door te vertrekken naar het buitenland.
Tijdens een conferentie in Tokio kwam hij professor Kees de Jager, een befaamde Nederlandse sterrenkundige, tegen. De Jager raadde hem aan om naar Nederland te komen om zijn carrière als astronoom verder op te bouwen. Maar in Nederland aangekomen in 1967 was er helaas geen werk op zijn vakgebied en werd hij door de Jager aanbevolen bij Philips om als wetenschappelijke medewerker aan de slag te gaan. Zijn gezin volgde hem naar Nederland in 1969.
Desalniettemin, kon Kusumanto de academische wereld niet los laten. In 1976 werd hij wetenschappelijk hoofdmedewerker van de Faculteit Wiskunde en Informatica aan de Technische Hogeschool Delft (huidige TU Delft) en initieerde hij na zijn pensioenering de afdeling wiskunde en informatica bij een particuliere universiteit in Yogyakarta.
Voor de liefde van zijn land heeft hij besloten om vervroegd met pensioen te gaan. In 1985 begon hij zijn zoektocht in Yogyakarta naar zijn medestrijders en medestudenten van de militaire academie. Samen met deze mensen (enkelen waren ondertussen hooggeplaatste personen geworden zoals minister en gouverneur), hebben ze oorlogsmonumenten opgezet ter ere van zijn gesneuvelde medestrijders.
Tijdens zijn pensioen bracht hij zijn laatste jaren door bij zijn familie en onderhield hij het contact met Indonesië. Het levensverhaal van Kusumanto Purbosiswoyo zal ons allemaal blijven inspireren en motiveren om altijd naar kennis te graven. Want kennis opent de wereld van verdraagzaamheid.
Ik heb respect en ben ontzettend dankbaar voor mensen zoals hij, strijders tegen onderdrukking en onwetendheid. Ik ben ervan overtuigd dat hij nu in een plek is waar hij kan rusten in vrede.
