Eén van de meest spectaculaire projecten in de geschiedenis van de Indonesische stadsplanning: de verhuizing van de Indonesische hoofdstad naar de Provincie Oost-Kalimantan

Geschreven door: Wati Chaeron

Voor iemand die al meer dan 30 jaar in Den Haag woont, is een gigastad zoals Jakarta een angstaanjagende ervaring. De extreme benauwdheid – niet alleen door de hitte, maar ook door de mensenmassa, massa malls, massa chaos en het massa verkeer – is domweg niet te verdragen. Maar voor veel mensen heeft Jakarta toch haar eigen charme vanwege de dynamiek van de verschillende mensen die daar wonen en ondernemen. Het is dé hoofdstad van één van de meest omvangrijke landen in de wereld. Door deze aantrekkingskracht is Jakarta uitgegroeid tot een miljoenenstad die tegelijkertijd met verschillende problemen te kampen heeft. Problemen zoals overbevolking, dramatische luchtvervuiling en bodemdaling zijn een paar om op te noemen. Deze problemen worden ook gebruikt als de belangrijkste redenen om de hoofdstad te verhuizen. Opmerkelijk genoeg werd dit plan al vaker uitgesproken door voormalige leiders in Indonesië en zelfs in de tijd van Nederlands-Indië, maar zonder resultaat. Op 16 augustus 2019 heeft President Jokowi (Joko Widodo), voormalig gouverneur van Jakarta, zijn plannen aangekondigd en voorgelegd aan zijn parlement voor goedkeuring.

Indonesia’s New Capital City (NCC)

Uiteindelijk heeft President Jokowi, samen met het parlement op 3 september 2019 besloten om de hoofdstad naar de Provincie Oost-Kalimantan te verhuizen. De twee regentschappen die meer dan één miljoen regeringsambtenaren moeten accommoderen zijn Kutai Kertanegara en Penajam Paser Utara, goed voor een oppervlakte van circa 180.000 hectare. Kortom, het wordt een ambitieus project voor zowel de regering, stedelijke planners als architecten. Maar het heeft vooral veel oproer veroorzaakt in de publieke opinie. De sceptische uitlatingen en de grote zorgen over ontbossing en bescherming van de inheemse Dayak tradities in Kalimantan vormen de grondslag van de tegengeluiden.

In samenwerking met de Indonesische Ambassade in Den Haag, heeft de Indonesian Diaspora Network in Nederland (IDN-NL) een Focus Group Discussion on Indonesia’s New Capital City op maandag 2 december 2019 in Delft georganiseerd. Deze FGD werd door de Taskforce Leefbare Steden geïnitieerd om de verhuizing van de hoofdstad aan de Indonesische gemeenschap in Nederland toe te lichten en te bediscussiëren.

De drie dimensies van duurzame ontwikkeling: People, Planet, Profit

Imam Santoso Ernawi van het Indonesische Ministerie van Publieke Werken en Wonen legde uit dat het basisconcept van de NCC de volgende termen beslaat: smart, green, beautiful, sustainable city. In eerste instantie dacht ik aan een goedkope greenwashing-belofte. Indonesië kennende: bekende corruptiepraktijken, ondoordachte planning, laksheid, onbekwaamheid in het stellen van prioriteiten, de bezorgheid lijst gaat alsmaar door. Maar nadat ik de mogelijke bouwconcepten en de randvoorwaarden van o.a. Wiwi Tjiook (landschapsarchitect bij Gemeente Rotterdam en leider van de TF Leefbare Steden) en Daliana Suryawinata (architect bij SHAU in Indonesia en één van de juryleden van de prijsvraag voor het nationaal hoofdstadontwerp) had gezien en gehoord, veranderde voorzichtig mijn sceptische houding. Een smart forest city-concept in Mexico van Stefano Boeri werd gebruikt als voorbeeld. Dit klinkt niet als een gek idee. De ontbossing in het huidige Oost-Kalimantan wordt dan juist aangepakt door middel van herbebossing en het bouwen van een ‘bos-stad’. Dit klinkt tegenstrijdig, maar volgens de ontwerpers is dit mogelijk.

Marcia van der Vlugt, projectmanager bij het Ministerie van Ruimtelijke Ordening en Gebiedsontwikkeling, heeft een presentatie gegeven over hoe in Nederland de ontwikkeling van stedenplanning heeft plaatsgevonden. Ze gaf ons allemaal een leerzaam inzicht over de verschillende trajecten van stedenplanning, die sterk verbonden zijn met de sociale en economische context van een land. Wat zijn de behoeften, waar liggen de potenties en welke middelen zijn er beschikbaar? De integrale aanpak van meerdere sectoren zoals woningbouw, water, infrastructuur en erfgoed is nodig bij het bouwen van steden. Verder is het wenselijk dat de stakeholders actief participeren en dat er een gemeentelijk bestuur met meerdere niveaus het lokale beleid uitvoert.

Andere sprekers zoals Prof. David Henley en Prof. Deden Rukmana hebben aangegeven dat de snelle verstedelijking van Jakarta al eerder heeft geleid tot de noodzaak om de hoofdstad te verhuizen. Henley beweerde dat moderniteit, orde en aspiratie kenmerken zijn van hoofdstadprojecten uit de 20ste eeuw. Het verhuizen van de Indonesische hoofdstad naar het eiland Kalimantan zal vooral betere omstandigheden bieden voor gelijke economische kansen in andere delen van Indonesië. Dit in tegenstelling tot een gecentraliseerde welvaart op het eiland Java, zoals nu het geval is. Rukmana benadrukte wel dat de ontwikkeling van een smart city de levenskwaliteit van nieuwkomers en de inheemse bevolking substantieel moet verbeteren.

Wat betreft het onderwerp over de inheemse bevolking, de Dayak stam, heeft Emilius Sudirjo (onderzoeker aan de Wageningen Universiteit en lid van de FIDN, het nationale forum voor Dayak-intellectuelen) een interessante presentatie gegeven. Er zijn genoeg gevoelige kwesties die de nieuwe hoofdstad zal tegenkomen. Eén daarvan is de marginalisering van de Dayak-mensen. Deze problemen zullen als voorwaarde vormen voor beleidsmakers en planners om een inclusieve stad te ontwerpen, waarin de plaatselijke bevolking de ruimte krijgt die het verdient.

De frisse manier van denken in conceptualiseren en ontwerpen van een nieuwe hoofdstad door de nieuwe generatie stedelijke planners en architecten is voor mij hoopgevend. Het feit blijft nog steeds dat het een ongelooflijk groot, ingewikkeld en DUUR project is. En ook al maak ik me onwijs veel zorgen over de integriteit van de implementatie, ik ben bereid om in ieder geval de nieuwe generaties in de creatieve industrie in dit project te ondersteunen. Als Jokowi zijn tweede termijn wil behouden, dan moet hij mee met de nieuwe generatie en haar manier van denken: economisch innovatief, sociaal- en ecologisch verantwoordelijk!

De nieuwe hoofdstad zal een symbool zijn van een goed ontwikkeld land die gereguleerd wordt vanuit een smart forest city in het hart van de archipel. Een hoofdstad die beter balans moet geven tussen de welvaart in zowel de westelijke als de oostelijke delen van Indonesië. Met de nadruk op respect voor de natuur, culturele diversiteit, innovatie en nationale ambitie om vooruit te gaan. Laten we dit project zien als een kans om de huidige nationale hoofdstad uit de brand te helpen.

Winnaar van de Indonesische nationale hoofdstadontwerp wedstrijd

Op 23 december 2019 werd de winnaar van de Indonesische nationale hoofdstadontwerp wedstrijd aangekondigd (bron: The Jakarta Post). Van de 292 ingezonden ontwerpen heeft het architectenteam van Urban+ (https://www.urbanplus.co.id) uit Jakarta met hun ontwerp de Nagara Rimba Nusantara de eerste plaats gewonnen. Het ontwerp bevat drie aspecten: Nagara betekent regering, Rimba betekent bos en Nusantara betekent eiland. Het team wordt per direct naar de nieuwe locatie uitgenodigd om het ontwerp verder te ontwikkelen. Hartelijk gefeliciteerd en heel veel succes!